De Vlaamse eilanden

We schrijven zondag 4 mei 1490, de markt van Brugge. Na de zondagsmis declameert een verre voorvader van onze weerman Frank De Boosere aan het belfort het weerbericht: “Eenen ooghen drukhebiet te ooghte van de Vlaemsche Eilandn en hot uus weere bepoalen vanaf morhen. ’t En zal nie reehnen en de lente angt in de lugt.”

Een beetje geschiedenis

In de loop van de vijftiende eeuw werd Portugal een sterke zeevarende natie. Hendrik de Zeevaarder (Porto, 4 maart 1394 – Sagres, 13 november 1460) was de derde zoon van koning Johan I van Portugal en Filippa van Lancaster. Hoewel zijn bijnaam anders doet vermoeden, was hij zelf geen groot reiziger. Hij was de initiator en financier van veel zeereizen, die de aanzet gaven tot het Portugese wereldrijk. Hendrik vestigde in Sagres een nautisch centrum van waaruit hij met experten in navigatie en cartografie Portugal opwerkte tot een wereldmacht.

De ontdekking van de Azoren

Na de ontdekking van de eilanden Porto Santo en Madeira in 1419 ontdekte scheepskapitein Gonçalo Velho Cabral het eerste eiland van de Azoren in 1427. Spoedig volgden de acht overige grotere eilanden. De eilanden waren niet bewoond en werden Portugees grondgebied. Tegenwoordig zijn de Azoren een autonome regio van de republiek Portugal met een bevolking van ongeveer 250.000 inwoners.

Geografie

De Azoren liggen op een afstand van 1.370 km van het Iberisch Schiereiland en op circa 2.341 km van het Amerikaanse vasteland. De negen grote eilanden van de Azoren zijn alle van vulkanische oorsprong. De hoogste vulkaan is de Pico op het gelijknamige eiland, die 2.351 meter hoog is en daarmee de hoogste piek van heel Portugal. De meest westelijke eilanden, Flores en Corvo, liggen circa 500 km van het zuidoostelijkste, Santa Maria, verwijderd. De eilanden liggen op het drieplatenpunt van de Noord-Amerikaanse Plaat, de Afrikaanse Plaat en de Euraziatische Plaat. Er is geregeld tektonische en vulkanische activiteit.

Hoe kwamen de Azoren aan de benaming “Vlaamse Eilanden” ?

Na de ontdekking van de maagdelijke eilanden erkende de Portugese koning het strategische belang van de eilanden en zag er economische mogelijkheden. De Azoren zouden een pleisterplaats worden voor de vele ontdekkingstochten naar Afrika, Zuid-Amerika en Azië. De koning wilde de kolonie snel bevolken en kwam terecht bij zijn dochter Isabella van Portugal, de zus van Hendrik de zeevaarder en de derde vrouw van Filips de Goede, hertog van Bourgondië en Graaf van Vlaanderen. De Portugezen hadden al geruime tijd intense handelscontacten met Vlaanderen en zijn Brugse handelaars. De dynastieke en commerciële banden openden de weg voor emigratie van boeren, werklieden en edelen. Ook een aantal opgesloten kleine criminelen koos voor de vrijheid en mocht emigreren. Vlaanderen kende in die periode rampspoed: mislukte oogsten als gevolg van een beginnende zogenaamde kleine ijstijd, pestepidemieën, politiek verzet tegen de belastingpolitiek van Filips de Goede, oorlogsgekletter van de 100-jarige oorlog en de verzanding van het Zwin waardoor Brugge zijn status als wereldhaven verloor aan Antwerpen. De eerste grote drie Vlaamse pioniers waren Jacob van Brugge (op het eiland Terceira), Willem van de Haeghen (op São Jorge) en Josse De Hurtere (op Faial). Zij kregen een leidende rol op het hen toegewezen eiland. De meeste kolonisten kwamen uit Brugge en het Brugse Vrije. In 1490 woonden er ongeveer 2.000 Vlamingen op de eilanden. Al snel vermengden de Vlamingen zich met Portugezen en Bretoenen, die ook de Azoren kwamen koloniseren. De Azoren werden bekend als De Vlaamse Eilanden maar bleven steeds Portugees grondgebied. De Vlamingen introduceerden er windmolens, veeteelt en ontwikkelden er de landbouw. Ze cultiveerden er wede, een verfplant voor wol die leidde tot een lucratieve handel met West-Europa.

Vlaamse restanten

De Azoren werden tot de 17de eeuw bestempeld als de Ilhas Flamengas; op kaarten werden de eilanden Pico en Faial aangeduid als Nova Flandres. De Vlamingen gingen in de loop der tijden op in de Portugese bevolking, het Nederlands ging er verloren en verdween in de zestiende eeuw. De nu nog overblijvende windmolens werden geïnventariseerd en zijn beschermd erfgoed. Ook in de kunst en de kerken is de Vlaamse invloed nog te merken. Er gebeurt intens genealogisch onderzoek van Azorianen naar hun Vlaamse voorouders. Er is een dorp met de naam Flamengos op het eiland Faial. Talrijke Vlaamse familienamen kregen een Portugese vertaling: Bulcão (Bulskamp), Goulart (Govaert), Dulmo (Van Olmen)… Vanaf de 18de eeuw weken de Azorianen massaal uit naar Brazilië door vulkaanuitbarstingen en aardbevingen die het leven op de Vlaamse eilanden bemoeilijkten. De emigratie gaat nog steeds door, nu vooral naar de VS en Canada. De Azoren richten zich tegenwoordig vooral op verblijfstoerisme. De ooit belangrijke walvisvangst heeft er plaats gemaakt voor ‘whale watching’. De erg belangrijke graanteelt maakte plaats voor wijnbouw en herbebossing. Ook in de Portugese taal zijn Nederlandse en Vlaamse woorden terug te vinden, een aantal door veelgebruikte internationale scheepvaarttermen. We laten de lezer wat giswerk: arcabuz, bacalhau, chalupa, colza, dique, escorbuto, pólder, quermesse, vagão.

 

Piet Bouciqué

Marnixring Voorkempen Pater Stracke